ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΣΥΛΛΟΓΟΙ ΚΑΙ ΠΑΤΡΩΑ ΕΔΑΦΗ :
Ομφάλιος λώρος ή Γόρδιος δεσμός;
-------------------------
Γιώργος Συνεφάκης
Πρόεδρος του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’
Εισήγηση στο συνέδριο Αποδήμων Ελασσόνας, 10-12/7ου/2009
-------------------------
Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες, κυρίες και κύριοι σύνεδροι
Έχω τη μεγάλη τιμή να είμαι ο Πρόεδρος του Συλλόγου Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης ‘Ο Γεωργάκης Ολύμπιος’, να εκπροσωπώ στο 1ο συνέδριο Αποδήμων Ελασσόνας τον υπεραιωνόβιο Σύλλογό μας και να σας μεταφέρω θερμό και εγκάρδιο πατριωτικό και συμπατριωτικό χαιρετισμό, από τα 511 επισήμως εγγεγραμμένα μέλη του, τις πολλές εκατοντάδες φίλους του και τις χιλιάδες Λιβαδιωτών 2ης, 3ης και 4ης γενιάς που ζουν, προκόπτουν και δημιουργούν στη Θεσσαλονίκη.
Ας μου επιτραπεί να αναφέρω λίγα λόγια για τον Σύλλογό μου, όχι για λόγους αυτοπροβολής, αλλά γιατί θαρρώ πως ίσως κάποια χαρακτηριστικά της γόνιμης και αδιάλειπτης εκατονταετούς πορείας του, μπορούν να αποτελέσουν σημεία αναφοράς για άλλους μεταγενέστερα δημιουργηθέντες Συλλόγους.
Ο Σύλλογός μας ιδρύθηκε πριν 101 χρόνια, το 1908, στα δύσκολα χρόνια της τουρκοκρατούμενης τότε Θεσσαλονίκης. Από τότε έως και σήμερα, είχε και έχει έντονη παρουσία στα εθνικά, στα πολιτιστικά και στα κοινωνικά δρώμενα της Θεσσαλονίκης, του Λιβαδίου και της Ελλάδας.
Εξέχοντα μέλη της Λιβαδιώτικης κοινότητας της Θεσσαλονίκης, έχουν χαράξει με την παρουσία τους, την ιστορία τους και τη συμβολή τους, τη ζωή της πόλης μας από υψηλές θέσεις ευθύνης, τόσο στη διοίκηση, όσο και στην κοινωνία. Το Λιβάδι του Ολύμπου έχει δώσει πολλούς άνδρες και γυναίκες στην υπηρεσία της Ελλάδας και της πόλης μας. Η ψυχή του Μακεδονικού Αγώνα Δημήτριος Ζάννας, ο Υπουργός της κυβέρνησης του Ελευθερίου Βενιζέλου Αλέξανδρος Ζάννας, ο Παύλος Ζάννας, ο πρέσβης Κυβερνίδης, ο Δήμαρχος Θεσσαλονίκης Πέτρος Συνδίκας, ο νυν Πρόεδρος του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα και Πρώτος Δήμαρχος Θεσσαλονίκης μετά τη μεταπολίτευση Δημήτρης Ζάννας, που τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών και την Πολιτεία για την αντιστασιακή του δράση στην Κατοχή μαζί με τον δικηγόρο και Επίτιμο Πρόεδρό μας Γιάννη Τριάρχου, ο φιλόλογος-συγγραφέας και πρ. Διευθυντής του Ιδρύματος Μ. Τριανταφυλλίδη Κώστας Προκόβας, καθώς και πάρα πολλοί άλλοι, ήταν και είναι όλοι Λιβαδιώτες, πολλοί δε από αυτούς μέλη του Συλλόγου μας.
Η Θεσσαλονίκη έχει τιμήσει πολλούς Λιβαδιώτες, δίδοντας το όνομά τους σε σημαντικές οδούς της. Η προτομή του Ήρωα του 1821 και εξέχοντα Φιλικού Γεωργάκη Ολύμπιου, που θυσιάστηκε στο ολοκαύτωμα της Μονής του Σέκου και ο οποίος ήταν γέννημα θρέμμα του Λιβαδίου Ολύμπου, κοσμεί εδώ και πολλά χρόνια το χώρο του πάρκου της Χ.Α.Ν.Θ.
Ο Σύλλογός μας εκπροσωπεί στη μεγαλούπολη της Θεσσαλονίκης το Λιβάδι Ολύμπου, την πατρίδα του Γεωργάκη Ολυμπίου, των μεγάλων δασκάλων Άνθιμου Ολυμπιώτη και Αθανασίου Αστερίου, το Λιβάδι των ανθρώπων που συμμετείχαν σε κάθε εθνικό αγώνα και σε κάθε αγώνα για την ελευθερία και τη δημοκρατία. Εκπροσωπεί ένα χωριό, το οποίο βρίσκεται εδώ και τουλάχιστον 9 αιώνες σκαρφαλωμένο στα 1.200 μέτρα του όρους Τιτάριου, τμήματος της οροσειράς του Ολύμπου, ψηλά από την αρχαία Τριπολίτιδα όπου εκτεινόταν η Περραιβική Δωδώνη και το οποίο ευωδιάζει ιστορία. Εκπροσωπεί ένα χωριό απομονωμένο και ξεχασμένο από τα κέντρα αποφάσεων, στα όρια και στην τομή τριών νομών (Λαρίσης, Πιερίας, Κοζάνης) και τριών περιφερειών (Θεσσαλίας, Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας) της Ελλάδας και εκτός των μεγάλων οδικών αξόνων της χώρας. Οι μόνιμοι 3.000 περίπου κάτοικοι του Λιβαδίου, αμιγείς Βλάχοι, με παροιμιώδη ευγενή συμπεριφορά, ζουν ευπρεπώς, ασχολούμενοι κυρίως με την κτηνοτροφία, την γεωργία, την υλοτομία και το εμπόριο. Αυτοί οι αυτάρκεις ακρίτες των συνόρων της απέραντης μοναξιάς τους, γράφουν καθημερινά ιστορία, αντιστεκόμενοι όσο μπορούν στην επιλεκτική μνήμη ή στην αδιαφορία του επίσημου κράτους και των συνιστωσών του, αντιστεκόμενοι σθεναρά στις τάσεις του πανελλήνιου πληθυσμιακού φυλλορροήματος της περιφέρειας και στην καθημερινή υποβάθμιση της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτιστικής και μορφωτικής τους ζωής.
Αυτόν τον ιστορικό οικισμό εκπροσωπεί ο Σύλλογός μας και εδώ και 101 χρόνια, τον στηρίζει με κάθε δύναμη και επιδεικνύει απέναντί του κάθε μορφής αλληλεγγύη. Στήριξε και στηρίζει κάθε Λιβαδιώτη μετανάστη στη Θεσσαλονίκη, αγκάλιασε και αγκαλιάζει κάθε νέο παιδί στα πρώτα του επαγγελματικά βήματα, προσέφερε και προσφέρει στο Λιβάδι κάθε μορφής υπηρεσίες που μπορούν τα μέλη του. Προσπαθεί να καταστήσει γνωστά και να διαδώσει παντού τη μεγάλη ιστορία του τόπου, την ποιότητα της φύσης που περιβάλλει το Λιβάδι, την ιστορία και τα μνημεία του, τους αξιακούς κώδικες που διέπουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων του, τα όμορφα προϊόντα του καθημερινού τους μόχθου. Προσπαθεί, πέρα φυσικά από τις κλασσικές εκδηλώσεις με τις χορευτικές του ομάδες, να αναβαθμίσει την μορφωτική και πολιτιστική ζωή των μελών και των φίλων του, με εκδόσεις βιβλίων και εφημερίδων, διαλέξεις επιστημόνων επί ειδικών θεμάτων, οργανώσεις συμποσίων και σεμιναρίων. Προσπαθεί να καλλιεργήσει το ελεύθερο και ανεξάρτητο πνεύμα στη νεολαία, να την γαλουχήσει με αρχές, αξίες και ιδανικά, να της δώσει εποικοδομητικές διεξόδους και να την εξοπλίσει με αντισώματα απέναντι στους κινδύνους και τις σειρήνες των σύγχρονων καιρών.
Ο Σύλλογός μας προσπαθεί να διασώζει και να διαδίδει όχι μόνον τη λεγόμενη παράδοση του τόπου, αλλά να συμβάλλει και στην ανάπτυξή του.
Δεν είναι τυχαίο εξ άλλου, ότι ο Σύλλογος Λιβαδιωτών Θεσσαλονίκης δεν έχει στον τίτλο του επιθετικό προσδιορισμό (πολιτιστικός ή άλλο), δείγμα της ολικής και σφαιρικής ενασχόλησής του με το Λιβάδι.
Κάποιες σκέψεις γιά έννοιες και τρόπους λειτουργίας των Συλλόγων
Όλοι σχεδόν οι Σύλλογοι που ασχολούνται με τα κοινά, έχουν ως επιθετικό ή επεξηγηματικό προσδιορισμό το ‘Πολιτιστικός’. Αρκετοί μάλιστα, εκβιάζοντας ή βιάζοντας από άγνοια την ελληνική γλώσσα, προσθέτουν και το ‘Εκπολιτιστικός’, δίκην ιεραποστόλων που εκπολιτίζουν άξεστους αγρίους ή υποδεέστερους πολιτιστικά ανθρώπους.
Είθισται λοιπόν, να μιλούμε όλοι μας για την αναγκαιότητα του πολιτισμού στη ζωή μας και της διατήρησης της παράδοσης του τόπου μας.
Ας μου επιτραπεί να ασχοληθώ λίγο με τις έννοιες αυτές, έστω κι αν όλοι μας, υποσυνείδητα ή μη, υποθέτουμε ότι τις κατέχουμε καλά και ξέρουμε περί τίνος πρόκειται, όταν τις ακούμε ή τις χρησιμοποιούμε.
Πολιτισμός είναι : ‘Το σύνολο των υλικών, πνευματικών, τεχνικών επιτευγμάτων και επιδόσεων, που είναι αποτέλεσμα των δημιουργικών δυνάμεων και των ικανοτήτων του ανθρώπου και που εκφράζεται ιστορικά στους τύπους και στις μορφές οργάνωσης και δράσης της κοινωνίας καθώς και στη δημιουργία (υλικών και πνευματικών) αξιών’.
Επομένως, είναι απολύτως θεμιτό έως και υποχρεωτικό, μία κοινωνία με στοιχειώδη οργάνωση, να απαιτεί από τα εντεταλμένα και αρμόδια όργανά της να προσφέρουν όλη εκείνη την ατμόσφαιρα και το περιβάλλον, ώστε οι δημιουργικές δυνάμεις και ικανότητες του κόσμου να βρίσκουν τρόπους έκφρασης. Κυρίως όμως να καταγράφουν, να ενισχύουν, να προωθούν, να διαδίδουν, να στηρίζουν, να προφυλάσσουν και κυρίως να προστατεύουν την παραγωγή των πολιτιστικών αγαθών των μελών της. Εξ άλλου, έτσι δημιουργείται και μία αέναη ροή πολιτιστικής ιστορίας, ένα συνεχές ιστορικό αποτύπωμα, που θα κληρονομήσουν ως παρακαταθήκη οι νεότεροι.
Θα προσέθετα εδώ χωρίς ίχνος υπερβολής, ότι οι Σύλλογοι θα πρέπει να έχουν όχι μόνον την απαίτηση από την Πολιτεία να προστατεύει το πολιτιστικό περιβάλλον, αλλά και την υποχρέωση να ελέγχουν την κάθε προσπάθεια και μορφή αλλοίωσής του από παρεμβάσεις, θεσμικές ή εξωθεσμικές. Και αυτό αφορά όλα τα επίπεδα και τις παραμέτρους πολιτισμού. Από τις μικρές και μεγάλες λεπτομέρειες του φυσικού περιβάλλοντος, από την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς των προγόνων μας, έως την κοινωνική αλληλεγγύη και την επικάλυψη των αντίστοιχων κενών που αφήνουν οι κεντρικές και περιφερειακές διοικήσεις, λόγω αδιαφορίας, αμέλειας ή αδυναμίας.
Και το τονίζω αυτό, διότι στη χώρα μας, η οποία βρίθει πολιτιστικών αγαθών λόγω της ιστορίας της, έχουμε άπειρα παραδείγματα παράνομης ή και νομότυπης αλλοίωσης και καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος, παράνομης οικειοποίησης ιστορικών αγαθών και αρχαιοκαπηλίας. Έχουμε επίσης και καταστροφές και αλλοιώσεις του δομημένου πολιτιστικού μας πλούτου, που προέκυψε και προκύπτει είτε από άγνοια, είτε από μεγαλομανία, είτε από την επικράτηση μίας άκρατης εμπορικο-τουριστικής λογικής, είτε από την επιβολή ανιστόρητων προσωπικών επιλογών.
Δυστυχώς η περιοχή μας, η Περραιβία στην οποία βρισκόμαστε, δεν εξαιρείται από αυτές τις λογικές. Μάλιστα τα τελευταία χρόνια, οι δύσμοιρες αρχαιολογικές κρατικές υπηρεσίες της περιοχής μας, έχουν διαπιστώσει και καταγγείλει κραυγαλέες παραβάσεις και παραβιάσεις του αρχαιολογικού νόμου, ακόμη και από εκείνους τους ταγούς, που κατέχουν θώκους αφιερωμένους στην προστασία αυτών των κιβωτών της ιστορίας του τόπου μας.
Παράδοση είναι : ‘Ό,τι αναπτύσσεται ιστορικά, μεταδίδεται και μεταβιβάζεται (στα πλαίσια μιας ομάδας, κοινωνίας κτλ.) σχεδόν αναλλοίωτα, από τη μία γενιά στη άλλη, σε σχέση με συμπεριφορές, αντιλήψεις, ιδέες, έθιμα, δραστηριότητες, πρακτικές και τεχνικές’
Η διατήρηση της παράδοσης λοιπόν θα σήμαινε, εάν το εξετάσει κανείς μονοσήμαντα και στατικά, την αναλλοίωτη διατήρηση αυτών των στοιχείων και την μεταφορά τους στις νέες γενεές εις το διηνεκές. Αυτό, στη γενικότητά του, ηχεί μεν θετικά, αλλά ουσιαστικά είναι άκρως ανιστόρητο, ανεφάρμοστο και τελικά αντιδραστικό. Η ιστορική εξέλιξη της ζωής δεν περιλαμβάνει στάσεις ακινησίας, αλλά συνεχείς αλλαγές και προσαρμογές στα νέα δεδομένα, κυρίως τα τεχνολογικά, τα οποία και διαμορφώνουν συνεχώς ένα νέο βιωματικό περιβάλλον. Οι άνθρωποι και οι κοινωνίες επομένως, νομοτελειακά, προσαρμόζονται και αξιοποιούν τα δεδομένα αυτά, αλλάζοντας ήθη, έθιμα, νοοτροπίες και τελικά αλλάζοντας στάσεις ζωής.
Ο εθνικός ποιητής Γιώργος Σεφέρης, αναφέρει ότι : ‘Ένα μέρος του παρελθόντος πεθαίνει κάθε στιγμή και η θνησιμότητα του μας μολύνει, αν προσκολληθούμε σ' αυτό με υπερβολική αγάπη. Ένα μέρος του παρελθόντος μένει πάντα ζωντανό, και αν καταφρονήσουμε τη ζωντάνια του, κινδυνεύουμε’.
Όταν ένας ζωντανός οργανισμός, άνθρωπος ή κοινωνία, εξελίσσεται, δεν απορρίπτει ή δεν πρέπει να απορρίπτει επομένως τα προηγούμενα στάδια που έχει πλέον ξεπεράσει, αλλά να τα ενσωματώνει, διαφοροποιημένα και προσαρμοσμένα στην τρέχουσα κατάσταση και στις νέες απαιτήσεις και δεδομένα.
Το πρόβλημα των κοινωνιών και των λαών, κατά την ταπεινή μου άποψη, δεν είναι τόσο ο κίνδυνος αλλοίωσης της πολιτιστικής ταυτότητας από το συνεχώς εξελισσόμενο ιστορικό γίγνεσθαι. Ούτε η απάντηση σε αυτές τις φοβίες είναι η εσωστρέφεια και η προγονολατρεία, πόσω μάλλον η προγονολαγνεία. Το πρόβλημα είναι, όταν οι κοινωνίες δεν καταφέρνουν να οσμώσουν υγιώς τα αξιακά δεδομένα του παρελθόντος με τους νέους κώδικες αξιών του παρόντος και να αποκτήσουν μία σύγχρονη ταυτότητα, ώστε να αποκρούσουν την πολιτισμική τους αλλοτρίωση από την ομογενοποίηση των ηθών και προτύπων, που προσπαθεί να επιβάλλει η νέα παγκοσμιοποιημένη και ισοπεδωτική λογική και τάξη των πραγμάτων.
Στο πνεύμα αυτό, κατά τη γνώμη μου πάντα, ο κάθε Σύλλογος, θα πρέπει να θεωρεί την διατήρηση της παράδοσης του τόπου του, όχι ως μία διαδικασία που αρχίζει και τελειώνει με συνεχώς επαναλαμβανόμενες οπτικοακουστικές και χορευτικές μιμητικές αναπαραστάσεις κάποιων στιγμών του παρελθόντος, ή με περιστασιακές νεκραναστάσεις παλαιών εθίμων. Η παράδοση είναι η συνείδηση της ύπαρξης του παρελθόντος μέσα στο παρόν. Η διατήρηση της παράδοσης, είναι η ανάδειξη των αξιών που η ίδια η παράδοση εμπεριέχει και η λειτουργία των αξιών αυτών ως αντισωμάτων κατά της ισοπεδωτικής λογικής των σύγχρονων εμπορευματικών προτύπων ζωής.
Με δεδομένη λοιπόν τη σαφή διατύπωση των δύο αυτών εννοιών, η όλη προσπάθεια που πρέπει να καταβάλλουν οι πολιτιστικοί Σύλλογοι, είναι η εξεύρεση μιάς χρυσής τομής. Της χρυσής τομής μεταξύ της προώθησης και της διάχυσης στα μέλη του και στον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο των πολιτιστικών αξιών και των αξιών της παράδοσης του τόπου τους, και της ενσωμάτωσής αυτών των αξιών στις νέες συνθήκες και νέες αξίες που διαμορφώνει καθημερινά η σύγχρονη πραγματικότητα.
Και είναι προφανές ότι δεν αποτελεί χρυσή τομή ο επιδερμικά επαναλαμβανόμενος μιμητισμός του παρελθόντος, είτε σε επίπεδο μονότονων αναπαραστάσεων εθίμων, είτε σε επίπεδο παρεμβάσεων με τη δημιουργία υποκριτικών και ψευδοπαραδοσιακών τουριστικών σκηνικών και δομών. Στο άρθρο 2, παράγραφος 9 του καταστατικού του Συλλόγου μας, αναφέρεται ότι :‘Υποχρέωση του Συλλόγου είναι η με κάθε τρόπο βοήθεια και στήριξη των αρχαιολογικών και γενικότερα κάθε μορφής ερευνών για την ανάδειξη της ιστορικότητας του Λιβαδίου και της ευρύτερης περιοχής του, καθώς και η προστασία των μνημείων του Λιβαδίου και της ευρύτερης περιοχής, από όποιας μορφής καταστροφές ή αντιεπιστημονικές παρεμβάσεις από οποιονδήποτε εξωθεσμικό ή άλλο παράγοντα’.
Δυστυχώς οι πεπερασμένες δυνατότητες παρέμβασής μας, δεν απέτρεψαν, μεταξύ πολλών άλλων, ούτε την μορφολογική και τυπολογική αλλοίωση ναών, ούτε την αντικατάσταση των πλακόστρωτων δαπέδων ναών ηλικίας τριών και τεσσάρων και δέκα αιώνων, όπου επάνω τους γονάτισαν και προσκύνησαν και προσευχήθηκαν και μετάλαβαν κι έκαναν τάματα και ορκίστηκαν πίστη σε Θεό και σε Πατρίδα, χιλιάδες πιστοί πρόγονοί μας και τα οποίο είχαν υποστεί τη γλυκειά φθορά του χρόνου. Την ευλάβεια που εξέπεμπε η τρυφερή πατίνα της ιστορίας, δεν την αντικαθιστά κανένα γρανιτένιο μωβ γυαλιστερό πλακάκι, δείγμα μάλλον ανιστόρητης νεοπλουτίστικης νοοτροπίας και λογικής, παρά δείγμα προόδου.
Οι σχέσεις των πολιτιστικών Συλλόγων με τις πολιτικές ηγεσίες
Το ζήτημα της σχέσης των κατά τόπους πολιτιστικών Συλλόγων, αποδήμων ή μη, με τα πατρώα εδάφη και κυρίως με τις τοπικές και νομαρχιακές αυτοδιοικήσεις, όσο κι αν φαίνεται μακροσκοπικά πολύ απλή, έως και αυτονόητα προφανής, είναι κατά τη γνώμη μου αρκετά σύνθετη.
Ο πολιτισμός ως λέξη και έννοια, ακούγεται συνήθως εύηχα και θετικά. Υπήρξαν βέβαια κάποιες χαλεπές περίοδοι στη χώρα μας, όπου κάθε τι το πολιτιστικό που δεν ελέγχετο από την κρατική εξουσία εθεωρείτο από απαξιωτικό και καταγέλαστο έως και επικίνδυνο για το καθεστώς. Σήμερα, η έννοια του πολιτισμού είναι από απλώς αποδεκτή, έως και περιζήτητη. Κάθε δήμος και νομαρχία έχουν συστήσει τους ειδικούς πολιτιστικούς τους οργανισμούς, ώστε να ελέγχουν, να οργανώνουν τα πολιτιστικά πράγματα της περιοχής τους και τους χρησιμοποιούν ως εργαλεία για να εφαρμόζουν την αντίστοιχη πολιτική τους. Όπως κάθε εργαλείο λοιπόν, και αυτοί οι οργανισμοί έχουν διπλή χρήση, καλή ή κακή και εξαρτάται από τον χρήστη Δήμο ή Νομαρχία και τις πολιτιστικές τους ευαισθησίες, η θετική ή η αρνητική τους λειτουργία, το τελικό θετικό ή αρνητικό πρόσημο του ισοζυγίου.
Στα σχήματα αυτά, σημαντικό ρόλο παίζουν οι Σύλλογοι της περιοχής ευθύνης των Τοπικών ή των Νομαρχιακών Αυτοδιοικήσεων. Στους μικρούς Δήμους, όπου οι Σύλλογοι είναι από μοναδιαίοι έως ελάχιστοι, τα πράγματα είναι πιό εύκολα και ελέγξιμα και η στήριξή τους από τις δημοτικές αρχές, οικονομικά και ηθικά, είναι από σχεδόν υποχρεωτική έως και αναπόφευκτη. Στα μεγάλα πληθυσμιακά και οικιστικά μεγέθη, όπου είναι δεδομένη η παρουσία πολλών Συλλόγων, τα πράγματα αρχίζουν και παίρνουν άλλη τροπή. Η κατανομή των επιχορηγήσεων και της οικονομικής πίττας, συνήθως γίνεται κατά το μάλλον με κριτήρια πολιτικής, μικροπολιτικής ή και κομματικής λογικής και κατά το ήττον με κριτήρια πολιτιστικής προσφοράς. Οι πολιτιστικού Σύλλογοι, αντί ως φορείς παραγωγής πολιτισμού, συνήθως αντιμετωπίζονται ως εν δυνάμει δεξαμενές ψήφων και αποθέματα ψηφοφόρων. Με αυτά δε τα κριτήρια, αναλόγως χρηματοδοτούνται, υποχρηματοδοτούνται ή ακόμη και καθόλου, κατά περίπτωση και συγκυρία διακυβέρνησης και κατά περίπτωση και συγκυρία προσώπων στη διοίκηση των Συλλόγων. Αναφέρω, δίκης χαριτολογήματος, δύο παραδείγματα :
1. Την έγκριση για τον Σύλλογό μας το 2004, 3.000 € από τον Δήμαρχο Θεσσαλονίκης μέσω χρυσοποίκιλτης επιστολής, για να οργανώσουμε μία σειρά μεγάλων εκδηλώσεων, και την μείωσή του ποσού σε 2.000 € από την Δημαρχιακή Επιτροπή, με τα άλλα 1.000 € να πηγαίνουν σε έναν Σύλλογο φίλων κάποιου Αγίου, νομίζω εάν ενθυμούμαι καλά του Αγίου Θεράποντος.
2. Την μείωση από τη Νομαρχία Λαρίσης του αρχικώς υπεσχηθέντος ποσού των 8.000 € σε 3.000 €, για τη διοργάνωση του 8ου Συμποσίου Ιστορίας, Λαογραφίας, Παραδοσιακής Μουσικής και Χορού στο Λιβάδι το 2006, με 40 προσκεκλημένους Συλλόγους και 300 συνέδρους, ενώ ο προϋπολογισμός είχε συνταχθεί στη βάση των 8.000 €. Μη με ρωτάτε το πώς και το εάν ισολογίστηκε η εξαίρετη εκείνη εκδήλωση. Πάντως οι περικόψαντες απηύθηναν θερμό πατριωτικό χαιρετισμό στην έναρξη και κατέθεσαν όλη τους τη συμπαράσταση και τη διαθεσιμότητα στο έργο μας.
Είναι χαρακτηριστικό το πώς, ο Σύλλογός μας που χαίρει μεγάλης εκτίμησης γιά τις δραστηριότητές του στη Θεσσαλονίκη, έχει μία σχετική καταξίωση και αναγνωρισιμότητα, καθώς επίσης και ένα βαρβάτο βιογραφικό με τις εκδηλώσεις του, γίνεται ξαφνικά αντικείμενο βαθύτατης εκτίμησης έως και λατρείας κατά τις προεκλογικές εθνικές ή δημοτικές περιόδους. Παρελαύνουν στις εκδηλώσεις μας όλοι ανεξαιρέτως οι υποψήφιοι βουλευτές, υποψήφιοι δήμαρχοι, υποψήφιοι νομάρχες, υποψήφιοι σύμβουλοι, που πολλές φορές δεν ξέρουν κάν κατά πού πέφτει το Λιβάδι, αλλά ξέρουν πολύ καλά την πληθυσμιακή και κοινωνική εμβέλεια του Συλλόγου μας στην Θεσσαλονίκη και τον νομό.
Αυτό δεν είναι υποχρεωτικά κακό, δείχνει όμως ότι η αξιολόγηση των δραστηριοτήτων ενός Συλλόγου από τη μεριά των πολιτικών και επομένως τα πολιτιστικά προϊόντα που παράγει, δεν είναι τόσο σημαντικά, όσο τα πληθυσμιακά μεγέθη επιρροής του. Εξ άλλου, συνήθως στα μεγάλα αστικά κέντρα επικρατεί ως προς αυτού του είδους τις επιχορηγήσεις, ως κολυμβήθρα του Σιλωάμ ο ‘δημοκρατικός τεμαχισμός’ και ο ‘μέγιστος κοινός διαιρέτης’ των κονδυλίων, ανεξάρτητα από το πώς λειτουργεί ο κάθε Σύλλογος και το τί πολιτιστικά προϊόντα και εάν παράγει. Επομένως και οι κουτσοί και οι στραβοί, όλοι στον Άγιο Παντελεήμονα, κατά πώς λέει ο λαός μας. Από τότε που ο πολιτισμός και τα προϊόντα του εντάχθηκαν σε μία μεταπρατική και μικροπολιτική λογική διαχείρισης, αντιμετωπίζεται συνήθως ως κομματικο-πολιτικό εμπόρευμα με ό,τι σημαίνει αυτό. Οι δε πράγματι φωτεινές εξαιρέσεις που σίγουρα υπάρχουν, απλώς επιβεβαιώνουν τον κανόνα.
Από την άλλη όμως μεριά, για να πούμε και του στραβού το δίκιο, υπάρχουν και πολλοί Σύλλογοι που υπολειτουργούν ή λειτουργούν ως Σύλλογοι-σφραγίδες, με μοναδικό στόχο την εκμαίευση κονδυλίων, χωρίς φυσικά να παράγουν κάποιο πολιτιστικό έργο. Χαρακτηριστικά αναφέρω, ότι στο νομό Θεσσαλονίκης, με στοιχεία της Νομαρχίας του 2007, λειτουργούν 477 Σύλλογοι. Όταν οργανώσαμε την 1η Πανελλήνια Σύναξη των Πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων στο Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης το 2007, θέλοντας να αποστείλουμε ενημερωτικές επιστολές προς τους Συλλόγους της πόλης, τελικά καταλήξαμε να στείλουμε 79 επιστολές, κρίνοντας ότι οι λοιποί, εξαιρουμένων των ειδικών Συλλόγων (αθλητικοί, ειδικών κατηγοριών κλπ.), δεν πληρούσαν, για να το πούμε κομψά, τις ανάλογες πολιτιστικές προϋποθέσεις.
Επίσης, πολλοί ασχολούμενοι με τα πολιτιστικά σε θέσεις διοίκησης Συλλόγων, τις χρησιμοποιούν ως εφαλτήριο για μελλοντικές πολιτικές εκτινάξεις και άλματα, δημιουργώντας πελατειακές σχέσεις και αποκτώντας αναγνωρισιμότητα. Αυτό δεν θα ήταν και ιδιαίτερα κακό, ή έστω θα ήταν ανεκτό και λογικό, στο βαθμό που η ενασχόληση με τα πολιτιστικά κοινά δεν είναι απλώς αυτοσκοπός για την περαιτέρω επίτευξη των σκοπών τους.
Οι σχέσεις των πολιτιστικών Συλλόγων με τα πατρώα εδάφη
Ο νόστος των αποδήμων και η καθημερινή αγάπη των ντόπιων για τον τόπο τους, είναι πολύτιμο και αναντικατάστατο κεφάλαιο του πολιτισμού και της διατήρησης της παράδοσής του. Αρκεί αυτή η συνήθως παρορμητική ζέση, να βρεί τους σωστούς τρόπους έκφρασης και τους σωστούς διαύλους εφαρμογής, στις προσπάθειες αναβάθμισης και βελτίωσης του φυσικού, οικιστικού και κοινωνικού περιβάλλοντος των πατρώων εδαφών.
Οι άνθρωποι είναι οι μνήμες τους. Τα πατρώα εδάφη είναι η μήτρα που τους γέννησε, ο ομφάλιος λώρος που τους έθρεψε στα μικράτα τους και ο γόρδιος δεσμός που τους δένει από τότε που πέρασαν στην εφηβεία. Αυτοί που μετανάστευσαν από μικροί, ή ακόμη και εκείνοι που γεννήθηκαν σε πόλεις, αλλά έζησαν έστω τα καλοκαίρια τους στα πατρώα εδάφη των παιδικών αναμνήσεων και της γλυκειάς θαλπωρής, νοιώθουν αυτόν τον Γόρδιο δεσμό απόλυτα προσαρμοσμένο με αρμονικό τρόπο στο χωροχρόνο της παιδικότητας και της εφηβείας τους.
Σημειώνω ότι, ως γνωστόν, τον ομφάλιο λώρο τον κόβει η ίδια η μάνα, ως πρώτιστη και νομοτελειακή κίνηση βιολογικής ανεξαρτησίας και αυτάρκειας του τέκνου της, ενώ τον Γόρδιο δεσμό τον κόβουν μόνον Αλεξανδρινά ξίφη αυτοβούλως. Σημειώνω επίσης ότι όλοι οι απόδημοι κάποια στιγμή, γεύτηκαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, τα κοινωνιολογικά φαινόμενα της εσωστρέφειας των μονίμων κατοίκων, της απόρριψης τους, της δεύτερης τεχνητής κοπής του λώρου τους.
Σήμερα, μετά από πολλά χρόνια, θα ήταν αφελές να αναμένει κανείς να συναντήσει όταν επιστρέφει στα πατρώα εδάφη, ένα φωτογραφικό αποτύπωμα των αναμνήσεων του σε περιοχές που έζησαν στο πετσί τους την αντιφατικότητα της στρεβλής ανάπτυξης της ελληνικής υπαίθρου, ή να ελπίζει σε μία στατική διαιώνιση των παραστάσεων που κουβαλάει στη μνήμη του από την παιδικά του ηλικία.
Οι συνθήκες βέβαια έχουν αλλάξει. Η έντονη αστυφιλία, με συνεπακόλουθο την ερήμωση της υπαίθρου, η αλλαγή της αριθμητικής σχέσης μονίμων κατοίκων-αποδήμων, επέφερε και ανατροπή των εσωστρεφών θεωρήσεων. Περάσαμε σε εποχές όπου αντιστράφηκαν οι όροι, οι απόδημοι είναι και θεωρούνται πλέον πολύτιμο κεφάλαιο και από τους ντόπιους και από τις διοικήσεις τους. Όλοι αποζητούν πλέον από κοινού μία ισόρροπη μετεξέλιξη του χώρου του χωριού τους, που θα συνδυάζει με αξιοπρέπεια τις τάσεις οικονομικού χαρακτήρα που αναπτύσσονται, μία ευπρεπή καθημερινότητα και μία αστικότητα που θα στοχεύει στην ανάκτηση των φυσικών δομών του χώρου και κυρίως του ιστορικού προσώπου του.
Στην ευγενή αυτή προσπάθεια, οι Σύλλογοι μπορούν και πρέπει να τηρήσουν μία στάση συνεπή. Θα προσπαθήσω να κωδικοποιήσω επιγραμματικά σε μορφή 12λόγου, κάποιες αναγκαίες επιτελικές κινήσεις, προϊόντα πείρας, που κατά την ταπεινή μου γνώμη πρέπει να διέπουν τη λειτουργία τους :
1. Επίγνωση του ρόλου των Συλλόγων, ότι αποτελούν τα αυθόρμητα, πρωτογενή και πρωτοβάθμια οργανωμένα κύτταρα πολιτισμού των τοπικών κοινωνιών
2. Όσο το δυνατόν ενιαίες και συμπαγείς θέσεις και απόψεις
3. Προσπάθεια απόκτησης μόνιμης έδρας των Συλλόγων. Οι ανέστιοι Σύλλογοι συνήθως υπολειτουργούν
4. Σταθερή περιοδικότητα των δράσεων, δίχως κενά και χρονικές κοιλιές που αποδιοργανώνουν
5. Όσμωση με τη νέα γενειά, εμπλοκή της στα κοινά και διασφάλιση της μελλοντικής διοικητικής συνέχειας των Συλλόγων
6. Προσπάθεια όσο το δυνατόν οικονομικής αυτάρκειας, με τη συνέπεια των μελών ως προς τις συνδρομητικές τους υποχρεώσεις. Συν Αθηνά και χείρα κίνει
7. Αποφυγή μονοθεματικών εκδηλώσεων, ανάπτυξη πολύπλευρων δραστηριοτήτων επιμορφωτικού, κοινωνικού και προνοιακού χαρακτήρα
8. Παροχή επιστημονικής ενημέρωσης στους ντόπιους κατοίκους, σε θέματα γενικής και ειδικής φύσης
9. Απόλυτη ανεξαρτησία από συμφέροντα και απομάκρυνση από κομματικές λογικές και διαπλοκές
10. Απόλυτη συναίσθηση του ρόλου και της δύναμης των Συλλόγων, συνεργασία με τις αυτοδιοικήσεις και πίεση προς την εξουσία, τοπική και υπερτοπική, για την επίτευξη των στόχων που έχουν θέσει
11. Άμεση εποπτεία για την προστασία των πολιτιστικών στοιχείων της περιοχής και δυναμικές αντιδράσεις σε κακόβουλες προσπάθειες αλλοίωσής τους
12. Σύνδεση με τους κατά τόπους επιστημονικούς φορείς (πανεπιστήμια, επιμελητήρια, επαγγελματικά σωματεία) για την παροχή ειδικών γνώσεων σε επιμέρους θέματα
Αγαπητές συμπατριώτισσες και συμπατριώτες, κυρίες και κύριοι σύνεδροι
Σήμερα δυστυχώς, ζούμε σε μια εποχή όπου η παγκοσμιοποίηση προσπαθεί να επιβάλλει την οικονομία και την άκριτη κατανάλωση, ως μοναδικό λόγο ύπαρξης μας στη ζωή, να μετατοπίσει στην αφάνεια τις κοινωνικές μας ευαισθησίες, να ομογενοποιήσει τις ιδιαιτερότητες και τα χαρακτηριστικά μας ως λαού και του κάθε λαού, δημιουργώντας κλωνοποιημένα και μεταπρατικά πρότυπα ζωής. Η μόνη μας τελικά αντίσταση είναι η μνήμη μας, γιατί οι άνθρωποι είναι οι μνήμες τους. Γι’ αυτό ίσως στην περίεργη εποχή μας, η μνήμη μας τείνει να θεωρηθεί ως κοινωνικό και πολιτικό μειονέκτημα, ενώ η αμνησία χρησιμοποιείται ως υπόστρωμα για διεργασίες επιβολής και εδραίωσης μιάς νέας τάξης πραγμάτων. Οι μνήμες και οι παραδόσεις μας είναι τα τιμαλφή της ιστορίας μας, είναι τελικά η γνώση μας και οι αλήθειες μας. Και αυτές οι αλήθειες, δεν πρέπει να χαθούν εξ αιτίας της κοινωνικής μας ραστώνης, της δημοκρατικής μας τεμπελιάς, της συνειδησιακής μας αγρανάπαυσης και της πατριωτικής μας σκουριάς.
Ίσως λοιπόν, μία αρραγής σχέση δίκην Γόρδιου Δεσμού, των ανθρώπων που ξεκίνησαν από τον Ομφάλιο Λώρο της γης τους, μια σχέση γύρω από ένα κύτταρο συσπείρωσης όπως είναι ένας Σύλλογός ντόπιων ή αποδήμων, να είναι η απάντηση στα μεγάλα ερωτήματα της εποχής μας, μιάς εποχής σκληρής, ανηλεούς, άκαρδης, κυνικής και ωμής.
Ίσως μιά πολυσυλλεκτική παρέα-Σύλλογος με κοινά ευγενή ενδιαφέροντα, πολυσυλλεκτική πολιτικά, μορφωτικά και οικονομικά, μια τέτοια παρέα που απαρτίζει έναν Σύλλογό, να είναι μία απάντηση στις περισπούδαστες αναλύσεις των ειδικών περί κοινωνικής συνοχής.
Ίσως μια τέτοια παρέα-Σύλλογος, μείγμα και κράμα από όλους τους δυνατούς συνδυασμούς του τίτλου της εισήγησης, μια παρέα από Ομφάλιους Λώρους και Γόρδιους Δεσμούς και Ομφάλιους Δεσμούς και Γόρδιους Λώρους, να αρχίσει να δημιουργεί πολιτισμό από κάτω προς τα πάνω, χωρίς καπελλώματα από πάνω προς τα κάτω.
Ίσως μιά τέτοια παρέα-Σύλλογος να αποτελεί τελικά την πλέον εποικοδομητική, την πλέον διάφανη, την πλέον ευκρινή και την πλέον σαφή απάντηση, στον ακατάληπτο κυκεώνα που επικρατεί στους κόλπους της σύγχρονης πολιτικής και πολιτιστικής μας πραγματικότητας.
Ίσως γιατί μια τέτοια παρέα-Σύλλογος, κατά βάθος ξέρει καλά, ενσυνείδητα ή ενστικτωδώς, το πόσο δίκιο έχει ο Καβάφης, όταν μας έλεγε ότι :
‘Καινούργιους τόπους δεν θα βρούμε, δε θα βρούμε άλλες θάλασσες.
Η πόλις θα μας ακολουθεί. Στους δρόμους θα γυρνάμε τους ίδιους.
Και στες γειτονιές τες ίδιες θα γερνάμε και μες στα ίδια σπίτια αυτά θ' ασπρίζουμε’
